زخم معده به جراحات دردناکی گفته می شود که در جداره داخلی معده و یا قسمت آغازین روده کوچک که اثنی عشر نامیده می شود وجود دارد.
شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylori) می باشد. این باکتری در عفونتهای انسانی بسیار شایع است . این باکتری توسط آب و غذا منتشر می شود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال می رود که بتواند از راه هایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد. این باکتری می تواند به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمزخم اثني عشر؛ شايع‌تر از زخم معده
وقتي صحبت از زخم مي‌شود اغلب افراد به ياد زخم معده مي‌افتند در حالي كه شيوع زخم اثني عشر يا دوازدهه (قسمت ابتدايي روده باريك) از زخم معده خيلي بيشتر است. حتي بعضي‌ها زخم اثني عشر را همان زخم معده تلقي مي‌كنند اما اين‌طور نيست. زخم اثني عشر در آقايان شيوع بيشتري از خانم‌ها دارد و معمولا از لحاظ سني 10 تا 20 سال زودتر از زخم معده ايجاد مي‌شود. همچنين در افراد با گروه خوني O بيشتر ديده مي‌شود.
دلایل به وجود امدن زخم معده
فاکتورهای مربوط به شیوه ی زندگی مانند علاقه ی زیاد به غذاهای پُرادویه یا شغل های استرس زا، ریشه ی اغلب زخم های پپتیک هستند؛ اما امروزه پزشکان دریافتند که علت اصلی زخم های پپتیک، استرس یا رژیم غذایی نمی باشد بلکه عفونت های باکتریایی و برخی از داروها هستند که سبب زخم های پپتیکی می گردند.
زخم معده چه زمانی سرطان می شود؟
علامت آن هم معمولا دردي است كه در زمان گرسنگي در ناحيه معده ايجاد مي‌شود؛ براي مثال ممكن است فرد هنگام نيمه شب به دليل سوزش و درد معده از خواب بيدار شود و با خوردن يك فنجان شير يا يك تكه نان دردش ساكت شود. گاهي هم متاسفانه بيمار با اولين تظاهرات زخم از جمله استفراغ خوني و مدفوع سياه‌رنگ به اورژانس مراجعه مي‌كند و بعد كه مورد بررسي و آندوسكوپي قرار مي‌گيرد، متوجه مي‌شويم زخم اثني عشر دارد. گاهي هم ممكن است زخم مدت زيادي در اثني عشر باقي بماند و ايجاد تنگي كند. در اين صورت فرد یک تا سه ساعت بعد از غذا خوردن دچار نفخ و استفراغ مي‌شود زيرا غذا در معده‌اش باقي مي‌ماند.
علاوه براينها زخم اثني عشر به خصوص در مردان بالاي 40 تا 45 سال ممكن است به صورت سوراخ شدن تظاهر كند كه در اين وضعيت بيمار دچار درد خيلي شديد مي‌شود. زخم معده برعكس زخم اثني عشر در خانم‌ها شايع‌تر است اما بعد از يائسگي ميزان شيوع در خانم‌ها و آقايان يكسان مي‌شود. همچنين اين زخم معمولا بعد از غذا خوردن علائمي مثل درد، سوزش و ترش كردن ايجاد مي‌كند. زخم معده هم گاهي با عوارضي چون خونريزي يا سوراخ شدن خود را نشان مي‌دهد. از معده می شود
يكي از عوامل موثر در ايجاد سرطان معده، تغذيه است. خوراكي‌هاي كهنه و نمك سودشده همگي مي‌توانند خطر ابتلا به اين سرطان را بالا ببرند. نيترات نيز اگر در مواد غذايي مثل سوسيس و كالباس بيش از حد استاندارد به كار رود خطر سرطان معده را افزايش مي‌دهد. درواقع نيترات توسط باكتري‌هاي دهان و دستگاه گوارش تبديل به نيتريت مي‌شود.
نيتريت هم يك ماده سرطان‌زا به نام نيتروزامين توليد مي‌كند. نگهداري از مواد غذايي، به خصوص گوشت‌هاي نمك‌سود شده در محيط‌هاي مرطوب ازجمله سرداب‌ها نيز مي‌تواند باعث توليد نيتروزامين شود. بنابراين چنين تفكري غلط است كه هرچه بعضي مواد غذايي مثل ترشي قديمي‌تر باشند، بهتر و سالم‌تر هستند. يادتان باشد كه هرقدر مواد غذايي براي مدت طولاني‌تري نگهداري شوند، خطر سرطان‌زايي آنها هم بيشتر مي‌شود. فرآيند دودي كردن مواد غذايي مثل ماهي و برنج نيز اگر بيشتر از حد مجاز انجام شود، خطر سرطان معده را افزايش مي‌دهد.
علائم زخم معده
رایج‌ترین علامت زخم‌معده، درد سوزشی که از جناغ سینه تا بالای ناف می‌تواند احساس شود. این درد به‌علت تماس اسید معده با منطقه آسیب، ایجاد می‌شود. این درد از یک ساعت بعد از غذا خوردن شروع می‌شود و تا ساعت‌ها ادامه پیدا کند همچنین شب‌ها شعله‌ور شده و می‌تواند فرد را از خواب بیدار کند. این درد در زمان خالی بودن معده بدتر می‌شود لذا باید از گرسنگی اجتناب کرد. زخم معده می‌تواند برای مدتی فروکش کند ولی بعد از چند هفته علائم بیماری برمی‌گردد لذا حتما باید برای درمان به پزشک مراجعه کرد.
بالا آوردن خون، که با رنگ قرمز یا سیاه مشخص می‌شود.
وجود خون تیره رنگ در مدفوع یا قیری شدن مدفوع
حالت تهوع یا استفراغ
کاهش وزن بدون دلیل
تغییر اشتها که فرد باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند. البته باید دقت داشت که هر دردی زخم معده نیست. مهم‌ترین بیماری که علائم مشابه زخم معده دارد حمله قلبی است لذا از خود درمانی جدا بپرهیزید.
تشخیص زخم معده
پزشک برای تشخیص زخم معده از آندوسکوپی استفاده می‌کند. در روش آندوسکوپی، پزشک توسط لوله باریکی که از دهان وارد معده شما می‌کند و سر آن نور است، داخل معده را می‌بیند و ممکن است از لایه داخلی معده، نمونه‌برداری کند (یعنی تکه‌ای بردارد) تا وجود هلیکوباکترپیلوری را بررسی کند. آزمایش خون و آزمایش تنفس نیز برای تشخیص هلیکوباکترپیلوری به‌کار می‌روند.
معمولا در افراد جوان اگر علامت‌هایی مانند کاهش وزن، کم‌خونی، استفراغ و احساس گیر کردن غذا وجود نداشته باشد و فقط درد معده داشته باشند، باید از آنها آزمایش خون و تست تنفسی برای میکروب هلیکوباکتر گرفته شود و درصورت اثبات آن، درمان شوند. ولی در افرادی که بالای 40سال دارند یا دچار کم خونی، تهوع و استفراغ هستند یا احساس گیر کردن غذا دارند حتماً باید آندوسکوپی انجام شود چون سرطان معده در کشور ما شایع است.
رژیم غذایی افرادی که دارای زخم معده هستند
توصیه شده است که مبتلایان به این بیماری از مصرف وعده غذایی حجیم قبل از خواب اجتناب کنند.
در گذشته شیر غذای مهمی در درمان زخم معده محسوب می‌شد، علت مصرف آن این بوده است که تصور می‌شد شیر باعث خنثی‌سازی محتویات معده می‌شود اما ثابت شده به‌علت اینکه محتوی کلسیم و پروتئین شیر بالاست، یک تحریک‌کننده قوی ترشح اسید معده است. به همین دلیل مصرف متناوب و مکرر شیر برای درمان زخم معده توصیه نمی‌شود.
از قاشق و چنگال دیگران استفاده نکنید، از لیوان دیگران آب نخورید.
مواد غذایی مفید برای زخم معده شامل:عسل، بادام، موز، شیرین بیان، نعناع، بابونه
مواد غذایی غیرمجاز در زخم معده شامل:شیر، خامه، شیر کاکائو، قهوه، چایی، انواع نوشابه‌ها، الکل، غذاهای ادویه‌دار خصوصا فلفل، غذاهای پرچرب مثل آبگوشت، سبزیجات نفاخ مانند کلم، ترب، تربچه، خیار، شلغم، پیاز و پیازچه، میوه‌های نفاخ مانند هندوانه، گیلاس، گوجه سبز، هلو، چغاله بادام و زیتون میوه‌های ترش مانند پرتقال و نارنگی.
تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش و حجم هر وعده را کاهش دهید تا معده شما خالی نماند.
آهسته غذا بخورید و آن را کامل بجوید.
از مصرف گوشت و ماهی دودی و نمک سود شده همچنین انواع شور و آجیل‌های پر نمک بپرهیزید.
مصرف چای و قهوه و نوشیدنی‌های گازدار را کاهش دهید.
سیگار نکشید و الکل مصرف نکنید.
با آرامش غذا بخورید و از استرس پرهیز کنید.
افسردگی، ناراحتی و استرس را از خود دور کنید و فقط بخندید. پس بروید به سوی خنده درمانی!
هیچ‌گاه سرخود از آسپیرین یا مسکن‌های مانند بروفن استفاده نکنید. در دردهای معمولی می‌توانید استامینوفن مصرف کنید.